Εξάρχεια, η θρυλική πλατεία

Τα Εξάρχεια είναι συνοικία της Αθήνας που βρίσκεται στο κέντρο της πόλης. Οριοθετείται από τις οδούς Σόλωνος, Ιπποκράτους, Πατησίων και Αλεξάνδρας, ενώ ανατολικά συνορεύει με το Κολωνάκι.^[1] Επίσης συνορεύει, αν και δεν διαχωρίζεται πλήρως, με τις περιοχές του Μουσείου και της Νεάπολης. Βρίσκεται στους πρόποδες του λόφου του Στρέφη.

Ιστορία

Παλαιότερα η περιοχή ονομαζόταν Πιθαράδικα λόγω των εργαστηρίων που υπήρχαν στην περιοχή μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα και κατασκεύαζαν πιθάρια. Το νεώτερο όνομα της περιοχής προήλθε απο κάποιον Ηπειρώτη έμπορο ονόματι Έξαρχο, που διατηρούσε στην οδό Θεμιστοκλέους μεγάλο -για τα δεδομένα της εποχής- κατάστημα γενικού εμπορίου. Στις αρχές του 19ου αιώνα τα Εξάρχεια, και συγκεκριμένα η οδός Τζαβέλα, θεωρούνταν το σύνορο της πόλης της Αθήνας. Αρχικά στη συνοικία αυτή κατοικούσαν οικοδόμοι και τεχνίτες από τις Κυκλάδες, ενώ απο το 1865 που εντάχθηκε και στο σχέδιο πόλης άρχισε σταδιακά να αναπτύσσεται.^[2]
Η στέγαση εκεί των τμημάτων του Πανεπιστημίου και του Πολυτεχνείου της Αθήνας, προσέλκυσε από τα μέσα του 19ου αιώνα μέχρι και τις μέρες μας, διανοούμενους και φοιτητές. Στα Εξάρχεια άλλωστε έγινε η πρώτη εξέγερση φοιτητών, τα γνωστά Σκιαδικά, αποτελώντας έτσι ήδη από τότε σημείο αγώνα των φοιτητών. Το 1901 οι φοιτητές, με αφορμή τη μετάφραση του Ευαγγελίου στη δημοτική, πραγματοποίησαν διαδηλώσεις με αποτέλεσμα την παραίτηση της κυβέρνησης και του Αρχιεπισκόπου.
Στα Δεκεμβριανά, η περιοχή δοκιμάστηκε καθώς βρισκόταν ανάμεσα σε δύο στρατόπεδα. Συγκεκριμένα οι Ελασίτες ήταν οχυρωμένοι στον λόφο του Στρέφη και τα γύρω κτίρια ενώ οι κυβερνητικοί στο Χημείο και Κολωνάκι. Κατα τη διάρκεια των Δεκεμβριανών λοιπόν σημειώθηκαν αρκετές συγκρούσεις, ενώ για λίγο καιρό μέχρι και η περίφημη μπλε πολυκατοικία είχε καταληφθεί από Ελασίτες για να εγκατασταθεί πολυβόλο.
Τον Φεβρουάριο του 1973 πραγματοποιήθηκε η πρώτη κατάληψη κατά τη διάρκεια της Χούντας στη Νομική Σχολή Αθηνών, ενώ λίγους μήνες αργότερα συνέβησαν τα γεγονότα της 17ης Νοεμβρίου. Κατά την περίοδο της Μεταπολίτευσης τα Εξάρχεια αναδείχθηκαν στην κατεξοχήν «επαναστατική» περιοχή συγκεντρώνοντας διανοούμενους, αναρχικούς, φοιτητές, αριστερούς και πολλούς άλλους, ενώ αποτέλεσε -και αποτελεί- περιοχή που στεγάστηκαν τα γραφεία οργανώσεων της κοινοβουλευτικής και εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς, καθώς και χώρος ζυμώσεων και δράσης για αναρχικές ομάδες. Η έντονη αυτή πολιτικοποίηση έχει προκαλέσει αρκετές φορές εκτεταμένες επιχειρήσεις της αστυνομίας στην περιοχή, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την "Επιχείρηση Αρετή" που έγινε το 1984 με πρόφαση την απομάκρυνση των πανκς από την πλατεία. Το Νοέμβρη του 1985 η δολοφονία του 15χρονου Μιχάλη Καλτεζά από αστυνομικό των ΜΑΤ προκάλεσε εκτεταμένα επεισόδια, με αποτέλεσμα κατάληψη του Χημείου που τελείωσε με την κατάλυση του ασύλου για πρώτη φορά. Τον Δεκέμβριο του 2008, με την δολοφονία ενός άλλου 15χρονου, του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου, από τις σφαίρες αστυνομικού στην οδό Μεσολογγίου, ξεκίνησαν από τα Εξάρχεια και γενικεύτηκαν σε ολόκληρη τη χώρα οι ταραχές του Δεκεμβρίου 2008.
Σημείο αναφοράς για την περιοχή αποτέλεσε για δεκαετίες η Μπλε πολυκατοικία στη γωνία πλατείας Εξαρχείων και οδού Αραχώβης, η οποία υπήρξε αρχιτεκτονικό σύμβολο για την εποχή της και στην οποία πέρασαν τα παιδικά τους χρόνια ο Φρέντυ Γερμανός, ο Αλέκος Σακελλάριος καθώς επίσης η Σοφία Βέμπο και ο Λεωνίδας Κύρκος. Άλλα γνωστά κτίρια των Εξαρχείων, εκτός από αυτά του ΕΜΠ, είναι το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και το Παλαιό Χημείο στη Σόλωνος. Στην οδό Μπουμπουλίνας επί κατοχής λειτουργούσαν κρατητήρια των Γερμανών και αργότερα, επί χούντας, της ΕΑΤ-ΕΣΑ.

[Διάσημοι κάτοικοι

Στην περιοχή των Εξαρχείων κατοίκησαν και δραστηριοποιήθηκαν σημαντικοί άνθρωποι της τέχνης και των γραμμάτων ενώ αποτελεί μέχρι και σήμερα στέκι διανοουμένων. Χαρακτηριστικά αναφέρονται οι Κωστής Παλαμάς, που έμενε στην οδό Ασκληπιού, Δημήτριος Φιλιππότης, του οποίου ο απόγονος, Στρατής Φιλιππότης, διατηρεί βιβλιοπωλείο στην οδό Σόλωνος, Κάρολος Κουν, Νικόλαος Γύζης, Γεώργιος Σουρής, του οποίου οι απόγονοι κατοικούν ακόμα και σήμερα στην οδό Καλλιδρομίου^[3], Τίμος Μωραϊτίνης, Ναπολέων Λαπαθιώτης, που διέμενε στην οδό Κουντουριώτου όπου και πέθανε, Παναγής Τσαλδάρης, Χαρίλαος Τρικούπης, που είχε το σπίτι του στη συμβολή των οδών Ακαδημίας και Χαριλάου Τρικούπη, τότε οδό Πινακωτών, Βασίλης Ραφαηλίδης, Σοφία Βέμπο, που έμενε στην μπλε πολυκατοικία, Κατίνα Παξινού, Φρέντυ Γερμανός κ.ά.^[2] Σημαντικό κεφάλαιο επίσης για την περιοχή αποτελούν οι Παύλος Σιδηρόπουλος, Νικόλας Άσιμος και Κατερίνα Γώγου καθώς όχι μόνο συνέδεσαν την καλλιτεχνική τους σταδιοδρομία με τα Εξάρχεια, αλλά οι δύο από αυτούς (Άσιμος και Γώγου) βρήκαν και τραγικό θάνατο σε αυτή αυτοκτονώντας.^[4]
Σήμερα διαμένουν στην περιοχή μεταξύ άλλων οι Σταύρος Ξαρχάκος, στην οδό Καλλιδρομίου, Βασίλης Κεδίκογλου, πρώην βουλευτής, Λεωνίδας Κύρκος, στην οδό Καλλιδρομίου, Μίνα Γιάννου, στην οδό Ιπποκράτους, Αρλέτα, τραγουδίστρια κ.ά. Επίσης στην οδό Ασκληπιού βρίσκεται και η κατοικία του σημερινού προέδρου της Δημοκρατίας, Κάρολου Παπούλια. Στην ίδια περιοχή βρίσκονται πολλά πολιτικά γραφεία όπως των Μεϊμαράκη, Βουλγαράκη, Κασσίμη, Κακλαμάνη, Ευθυμίου κ.ά. καθώς και τα γραφεία του ΠΑΣΟΚ.

Σήμερα

Στα Εξάρχεια έχουν αφετηρία μεγάλο πλήθος αστικών γραμμών λεωφορείων και τρόλεϊ του συστήματος συγκοινωνίας της Αθήνας. Σχετικά κοντά βρίσκονται οι σταθμοί Πανεπιστήμιο, Ομόνοια και Βικτώρια του μετρό της Αθήνας, ενώ προβλέπεται σταθμός στην υπό μελέτη γραμμή Γαλάτσι-Μαρούσι.
Η παρουσία διανοούμενων αλλά κι η έντονη πολιτικοποίηση που κυριαρχεί στα Εξάρχεια ώθησε στην παρουσία πολλών βιβλιοπωλείων και βιβλιοθηκών στη περιοχή, ενώ φιλοξενούν και πολλές τυπογραφικές επιχειρήσεις. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 η περιοχή έγινε επίσης κέντρο της αγοράς ειδών πληροφορικής, καθώς πάρα πολλά καταστήματα του είδους εμφανίστηκαν στην οδό Στουρνάρα και τις καθέτους της.
Τοπική ομάδα είναι ο Αστέρας Εξαρχείων.